Geschiedenis van de replica voetbalshirts

Over de geschiedenis van de replica voetbalshirts, het ontstaan van de uitgebreide club merchandise en het verschil tussen retro en vintage voetbalshirts.

Voetbalshirts die speciaal gefabriceerd zijn voor de fans worden vaak replica shirts genoemd. Ze zijn vaak regelrechte kopieën van de shirts die in de wedstrijd worden gedragen, hoewel ze soms iets afwijken van de wedstrijdshirts, doordat de logo’s en rugnummers iets kleiner zijn.

De eerste replica voetbalshirts

De eerste replica shirts werden vooral op de markt gebracht voor kinderen en ze werden in Groot Brittannië verkocht als compleet tenue, de zogenaamde replica kits. Het Engelse sportkledingmerk Umbro was de eerste die al in 1959 complete tenues in een luxe doos verkocht als Umbrosets for Boys. Het duurde niet lang voordat andere merken zouden volgen. Het was voor het eerst dat sportkleding fabrikanten aandacht schonken aan kleding voor individuen, in plaats van hele teams. Maar hoewel het al snel een miljoenen industrie was duurde het tot de jaren tachtig voordat replica voetbalshirts- en tenues voor volwassenen echt populair werden.

Leeds United sluit deal met Admiral

Voetbaltenues waren vroeger niet uniek en er rustte op het ontwerp al helemaal niet zoiets als copyright, waardoor het voor de producenten van sportkleding moeilijk was om een bepaald voetbalshirt op de markt te brengen. Iedereen kon dat gewoon doen, maar er was nauwelijks vraag naar. Dat veranderde in 1973 toen de Britse sportkleding fabrikant Admiral een deal sloot met Leeds United, toen een hele grote en succesvolle club. De deal, ter waarde van £10,000, werd gesloten met Don Revie, de toenmalige manager van The Whites. Hij bepaalde dat Admiral het uitshirt en de trainingspakken mocht ontwerpen en op de markt brengen, maar van het thuisshirt moesten ze afblijven.

Dat gele uitshirt was direct een groot succes, mede door de prima prestaties van Leeds, en de replica’s vlogen over de toonbank. De ban was gebroken en een seizoen later werden ook de thuisshirts opnieuw ontworpen en op de markt gebracht. Het bleek een lucratieve handel en vele andere clubs en ook het landenteam van Engeland volgden snel. Een paar jaar later, in 1977, droegen 84 van de 92 clubs uit de Engelse Leagues het logo van hun kledingsponsor op het shirt.

Hooliganisme

Toch duurde het tot het einde van de jaren tachtig voordat volwassen Engelse voetbalsupporters zich op de tribunes en winkelstraten vertoonden in voetbalshirts. Dat had dus deels te maken met het feit dat deze replica shirts alleen voor kinderen op de markt kwamen, maar zeker ook met het welig tierende hooliganisme in de jaren ’70 en ’80. Voetbalfans wilden niet als zodanig worden herkend, want voor je het wist werd je aangevallen door rivaliserende firms, of apart gezet door de politie. Het was daarom beter om juist dure merkkleding te dragen om zo vrij over straat te kunnen. Vooral de supporters van FC Liverpool kwamen na menig Europese uitwedstrijd terug met -vaak gestolen- kleding van stijlvolle modemerken als Sergio Tacchini, Lacoste, Ellesse en Fila. Zo ontstond de Casual Football stijl, maar het einde van deze tijd kwam naderbij.

De grootste kentering werd misschien wel veroorzaakt door het ramp in het Heizel stadion, waar voorafgaand aan de Europacup finale van 1985 in Brussel maar liefst 39 voetbalsupporters de dood vonden na rellen op de tribune. Het directe gevolg was dat alle Engelse clubs niet meer welkom waren in de verschillende Europese toernooien. Een paar jaar later volgde ook nog het drama in het Hillsborough stadion van Sheffield, waar een kleine honderd Liverpool fans dood werden gedrukt.

De Britse overheid besloot dat het zo niet langer kon en er werd drastisch ingegrepen: er kwam een nieuwe voetbalwet die er voor zorgde dat hooligans zware straffen kregen als ze over de scheef gingen. En ook werden de stadions aangepakt, de hekken om het veld verdwenen. Evenals de staantribunes.

Premier League

Het Engelse voetbal kreeg hierdoor een flinke opwaardering, want het was weer veilig om met kinderen naar het stadion te gaan en toen in 1992 de Premier League werd gestart was alles anders. Het hooliganisme was tot ver buiten de stadions verdreven en supporters droegen weer volop de shirts van hun clubs. Dat de spelers inmiddels vaste rugnummers hadden hielp nog meer, want nu konden fans niet alleen het shirt van hun club kopen, maar daarmee ook laten zien wie hun favoriete speler was.

Replica shirts in Nederland

Zoals wel vaker liepen we in Nederland een paar jaar achter op het Engelse voetbal en hadden we ook hier last van hooliganisme, maar daarnaast stond de merchandise van de voetbalclubs nog in de kinderschoenen. Het eerste Ajax shirt dat door een sportmerk werd verkocht was direct een misser, want Le Coq Sportif bracht in het begin van de jaren ’80 een shirt uit dat een wit driehoekje op de borst had, zo’n opvulling van een V-hals, maar daar speelde Ajax in het echt nooit mee. In de jaren er na kwamen er wel nieuwe shirts in de winkels, maar echt populair werden ze nooit.

Umbro

Daar kwam pas verandering in toen Umbro de nieuwe kledingsponsor werd in de jaren ’90. Er werden steeds meer replica shirts verkocht. Het rood-wit-blauw geblokte uitshirt, dat ook wel testbeeld shirt werd genoemd, verkocht toen al redelijk goed, maar is nu bij afstand het meest populaire Ajax shirt voor verzamelaars en wordt regelmatig gekozen als meest iconische voetbalshirt bij verkiezingen in binnen- en buitenland. Het ging in de vroege jaren negentig zo hard dat Ajax inzag dat de merchandise markt booming was en heel veel geld op kon leveren. De club besloot zelfs om het oude Ajax logo een modern jasje te geven. Dit was vooral bedacht om te zorgen dat het Ajax logo dusdanig gedeponeerd kon worden dat niemand het ook kon gebruiken zonder de uitdrukkelijke toestemming van de club. Maar Ajax was zeker niet de enige club die een nieuw logo kreeg.

Het is opvallend dat een hoop voetbalclubs in de jaren ’90 een nieuw clublogo kregen

Inmiddels is het de normaalste zaak van de wereld dat een club als Ajax ieder seizoen met een nieuw thuisshirt, uitshirt én vaak een derde shirt komt. En ieder seizoen ontstaat er een hoop reuring over de nieuwe shirts, want bijna alle supporters hebben een mening en ontpoppen zich als heuse mode-experts als ze op de socials discussiëren over kraagjes, biesjes, roodtinten, bedrukking, lettertypes en wat al niet meer. Maar uiteindelijk kopen ze massaal het nieuwe shirt, want je kan je tegenwoordig eigenlijk niet meer vertonen in het shirt van een seizoen eerder en je wil je verzameling compleet houden.

Retro voetbalshirts

Terwijl de verkoop van replica shirts dus pas in de jaren ’90 echt op stoom kwam, ontstond er vraag naar shirts uit de jaren vijftig, zestig, zeventig en tachtig. Deze pure voetbalshirts waren nog gemaakt van robuust katoen en waren niet verpest door shirtreclame. Die vraag werd al snel beantwoord door bedrijven die deze shirts zo exact mogelijk probeerden na te maken. Bedrijven als Toffs en het Nederlandse COPA sprongen handig op deze behoefte in, maar kwamen soms ook al in conflict met de juristen van de clubs die de verkoop van de shirts totaal in eigen hand wilde houden. De kledingsponsors van de clubs spelen hier ook een belangrijke rol in, want zij verdienen ook behoorlijk aan de verkoop van replica shirts.

Dat Ajax geen retroshirts meer verkoopt komt door Adidas, die dit de club expliciet verboden heeft

Adidas wil zeker weten dat alle Ajaxshirts die over de toonbank gaan door hen gefabriceerd zijn en zo een deel van het sponsorbedrag dat ze de club betalen kan terugverdienen. En alle ondernemers, van sportzaken tot souvenirzaken, die proberen tóch een Ajaxshirtje na te maken en verkopen, krijgen de club op hun dak. In het centrum van Amsterdam is er maar één plek waar je Ajax merchandise kan kopen en dat is de officiële Ajax fanshop.

Desondanks gaat de verkoop van retro voetbalkleding nog steeds door, want er zijn nog steeds mensen die liever een nagemaakt, maar nieuw, shirt van een club of land dragen, dan dat ze een gigantisch bedrag neerleggen voor een glimmend exemplaar, waarmee ze ook nog reclame maken voor een bedrijf als Ziggo. En dat terwijl ze weten dat het shirt een zeer beperkte houdbaarheidsdatum heeft. Het voelt een seizoen later als oud en vervlogen, zeker als je er ook nog de naam en het nummer van een speler op laat zetten die hoogstwaarschijnlijk binnen afzienbare tijd bij een andere club speelt.

Online winkels als Retro Voetbalshirts verkopen een grote collectie prachtige retroshirts, maar ook retro trainingsjacks, T-shirts en andere accessoires. En als je een keer in het centrum van Amsterdam bent, ga dan vooral even langs in de flagshipstore van COPA Football tegenover het Centraal station.

Vintage voetbalshirts

Een nieuwe ontwikkeling op het gebied van voetbalshirts is de opkomst van vintage voetbalwinkels die tweedehands replica’s vanaf de jaren ’80 een nieuw leven geven. Want er zijn inmiddels zat voetballiefhebbers die heel graag een ‘origineel’ shirt uit de vorige decennia dragen. En voor die shirts worden fikse bedragen betaald, want als je bijvoorbeeld een donkerrood Arsenal shirt van Dennis Bergkamp wil hebben, ben je al snel € 100 kwijt. Winkels als Classic Football Shirts zijn enorm in opkomst en verkopen niet alleen online, maar hebben ook in bijvoorbeeld Manchester en Londen een grote winkel waar je heerlijk kan dwalen door de oude shirts, maar ook oude computerspelletjes kan spelen of wat drinken in het café gedeelte van de zaak.

Vintage, of tweedehands, is sowieso in opkomst en het mooie is dat zo’n oud shirt een geheel nieuw leven krijgt. En ook wel mooi is dat zowel de club als het kledingmerk er geen cent meer aan verdient.

Of je nou een retro voetbalshirts of een vintage exemplaar draagt, je kan er tegenwoordig prima mee voor de dag komen. Want zelfs op grote popfestivals als Glastonbury en Lowlands kom je de meest uiteenlopende en unieke exemplaren tegen. Het wordt dus hoog tijd dat je eens op zoek gaat naar je oude voetbalshirts in je kledingkast en er anders een paar op de kop tikt, je kan je er tegenwoordig prima mee vertonen.

Dus hop hop: shop ’till you drop!